بررسی ساختار نحوی فارسی باستان در کتیبه بیستون از دیدگاه رده شناسی

توصیف دقیق و درست از ساختارهای دستوری از اهمیت بسیار برخوردار است. تحلیل رده شناختی از یک ساخت، نشان می دهد که زبان مورد مطالعه دارای چه ویژگی هایی از لحاظ دارا بودن آن ساخت خاص، در مقایسه با سایر زبانهاست. پژوهش حاضر که نگاهی رده شناختی به نحو زبان فارسی باستان در کتیبه بیستون دارد، این امکان را فراهم می آورد تا بتوان به ویژگی های خاص این زبان دست یافت و به تفاوتها و شباهتهای آن با دیگر دوره های این زبان و نیز زبانهای دیگر پی برد. همچنین این پژوهش بر آن است تا ضمن معرفی حوزه رده شناسی زبان و رویکردهای مطالعاتی آن، با بهره گیری از برخی مثال ها از کتیبه بیستون و تحلیل نحوی آنها، آرایش انواع ساخت های نحوی را در فارسی باستان مشخص سازد. بر اساس تجزیه و تحلیل داده ها و از نتایج بررسی های انجام شده بر روی متن فارسی باستان در کتیبه بیستون، در پاسخ به پرسش اول این پژوهش در ارتباط با آرایش جمله، می توان چنین نتیجه گیری کرد: زبان فارسی باستان، بدلیل تصریفی بودن این زبان، آرایش سازه ای آزاد دارد، اما بر اساس بسامد وقوع و تکرار پذیری ساخت ها، الگوی بنیادین جمله در ساخت های بی نشان،sov است. در بررسی پرسش بعدی این پژوهش، که در مورد تعیین رده زبانی و ویژگی های آن است، بررسی داده ها نشان داده، تعیین رده آرایش برخی سازه ها کار ساده ای نیست و نمی توان فارسی باستان را به یک رده زبانی خاص محدود کرد. بر اساس شواهد موجود، نمودار زیر ویژگی های رده شناختی سازه ها و ساخت های نحوی فارسی باستان را بر مبنای رده های ov / vo نمایش می دهد: نوع سازه vo ov نوع سازه vo ov ساخت جمله ? فعل ربطی ? حرف اضافه ? ادات منفی ساز ? صفت و موصوف ? ? بدل ? اضافه ? عدد ? بند موصولی ? قید ? چنین استنباط می شود؛ که فارسی باستان در کتیبه بیستون، گرایش به رده زبانی ov دارد، در حالیکه فقط در آرایش بدل، بند موصولی و حرف اضافه، ویژگی های رده زبانی vo مشاهده شده است. در آرایش صفت و موصوف نیز ویژگی هر دو رده زبانی، را داراست. آخرین پرسش پژوهش در مورد جایگاه هسته در زبان فارسی باستان بوده، که تحلیل داده ها نشان می دهد؛ جایگاه هسته در بند اصلی (جمله)، گروه فعلی و اکثر گروههای اسمی، پایان گروه است و در مورد گروه حرف اضافه ای، هسته در آغاز گروه جای می گیرد.